Trasa nr 3: wycieczka z Żyrardowa przez okolice Zalewu Żyrardowskiego, Chroboty, Korytów, Hamernię do Radziejowic (ok. 14 km).

Najpierw bez znaków. W okolicach Korytowa osiągamy szlak turystyczny oznakowany kolorem zielonym.

Żyrardów - Korytów Młyn (ok. 6 km).

Z centrum Żyrardowa (Plac Wolności 3, siedziba PTTK) kierujemy się na południe ul. 1 Maja. Po przekroczeniu wiaduktu kolejowego skręcamy w lewo w ul. Reymonta, a dalej po przejściu ok. 500 m w prawo w ul. Opolską, która prowadzi do Zalewu Żyrardowskiego.

Zalew Żyrardowski posiada powierzchnię 14 ha i oddany został w 1997 r. Zyskał dużą popularność wśród mieszkańców miasta i stał się centrum wypoczynku sobotnio - niedzielnego.

Opuszczamy tereny zalewu i kierując się dalej na południe ul. Świerkową mijamy po prawej stronie zabudowania wsi Chroboty (4 km). Idąc dalej na południe dochodzimy do poprzecznego gościńca oznakowanego zielonym szlakiem turystycznym (ok. 0,5 km). Szlak ten doprowadzi nas dalej aż do Radziejowic. Idąc za szlakiem mijamy kolejno rzeczkę Okrzeszę, drogę główną Żyrardów - Mszczonów, rzeczkę Pisię Gągolinę i dochodzimy do stawu młyńskiego w Korytowie (ok. 1,5 km).

Korytów Młyn - Radziejowice (ok. 8 km).

Od stawu młyńskiego w Korytowie drogą główną ku płd. - wsch. (kierunek do Mszczonowa) dochodzimy po ok. 1 km marszu do dębu - pomnika przyrody. Stąd kierujemy się w głąb lasu na brzeg Pisi Gągoliny, na płn. - skraj jej przełomu.

Pisia Gągolina

Pisia Gągolina jest jedną z bardziej malowniczych rzeczek Mazowsza, zwłaszcza w górnym biegu. Wypływa z Wysoczyzny Rawskiej, ze wzgórz w okolicach Petrykoz i Grzegorzewic. Przez Radziejowice i Korytów rzeczka płynie do Żyrardowa, obok którego przyjmuje dopływ Okrzeszę. Od Żyrardowa rzeczka jest bardzo zanieczyszczona. Płynąc przez Wiskitki, Guzów, obok wsi Kaski łączy się z Pisią Tuczną na 50 km od żródeł. Od tego miejsca przyjmuje nazwę Pisi. Za Szymanowem uchodzi do Bzury na płd. krańcach Sochaczewa, na ok. 70 km swego biegu.

Szlak prowadzi wzdłuż najbardziej malowniczego odcinka rzeki. Przechodzimy na jej drugi brzeg i grzbietem zbocza dolinki idziemy ku płn. - wsch. Warto obejrzeć się za siebie na meandrującą rzeczkę i jej przełom między pagórkami moreny dennej.

Centralna Magistrala Kolejowa.

W polowie przełomu nad dolinką przebiega linia kolejowa Centralnej Magistrali Kolejowej. Magistrala oddana do eksploatacji w końcu 1977 r. łączy Śląsk z Warszawą. Na odcinku od Zawiercia do Grodziska Maz. liczy 223 km. Budowano ją 5 lat. Natrasie wykonano 285 przepustów, mostów i wiaduktów kolejowych oraz 49 wiaduktów drogowych. Wybudowano 153 budynki eksploatacyjne oraz kilkaset kilometrów dróg dojazdowych. Trasa ta ułatwiła podróż pociągiem z centrum Polski na południe, do Gliwic i Krakowa i Bielska - Białej. Pociągi osobowe mogą tu rozwijać prędkość do 250 km/godz.

Idąc dalej na południe przez Las Radziejowicki w pobliżu koryta rzeki mijamy głaz o wysokości ok. 2m poświęcony pamięci leśnika T. Tatara. Wielkośc tego kamienia daje pojęcie o rozmiarach głazów spotykanych w tej części Wysoczyzny Rawskiej. Niedaleko stąd bowiem, we wsi Zawady za Mszczonowem znajduje się największy na Mazowszu głaz o obwodzie ponad 40 m. Idąc dalej wzdłuż rzeczki dochodzimy do kładki. Stąd w lewo wiedzie szeroki dukt odchodzący prostopadle od dolinki. Duktem tym idziemy do pobliskiego skrzyżowania z wąską drogą leśną. Tu skręcamy w prawo do drogi Korytów - Radziejowice i przystanku PKS Hamernia (ok. 3,7 km).

Hamernia.

Na rzece duży zalew (ok. 5 ha) z wysepką i ośrodek wypoczynku sobotnio - niedzielnego, którym zawiaduje Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Żyardowie. Na miejscu: domki kempingowe, pole namiotowe, wypożyczalnia sprzętu sportowego i turystycznego oraz bufet. Na płd. brzegu rzeczki interesująca figura przydrożna. Z lewej dochodzi trakt z letniska Radziejowice i osiedla domków letniskowych. Traktem tym można dojść do Gajówki Radziejowice. Do gajówki - 1,3 km. Dalsza trasa prowadzi przez wsie Tartak i Radziejowice do centrum Radziejowic.

Radziejowice

Wieś nad rzeką Pisią Gągoliną. Powstała w XIV w. wokół drewnianego dworu. Jej położenie przy trakcie łączącym Śląsk z Mazowszem, w sąsiedztwie Mszczonowa, gdzie istniało duże targowisko, sprzyjało rozwojowi. W XV w. znalazła się w posiadaniu rodziny Radziejowskich. Właściciele wznieśli tu murowany dwór obronny, przebudowany w XVI w. na zameczek. Na początku XVII w. rezydencja zostaje rozszerzona o dwie oficyny. Radziejowscy zaczęli być znani od 1503 r. kiedy to Jędrzej z Radziejowic otrzymał tytuł wojewody rawskiego.

Jego córka Katarzyna była podejrzana o zabójstwo czterech osób, m.in. księżnej Anny Mazowieckiej i jej dwóch synów Stanisława i Janusza, z którym romansowała. Romanse te miały zapewne podłoże polityczne i były związane z walką o władzę.

Najbardziej znanym przedstawicielem rodu był Hieronim ( 1615-67 ), którego ojciec Stanisław piastował kilka stanowisk jednocześnie, gromadząc olbrzymią fortunę. W Radziejowicach, jego majątku leżącym na głównym trakcie o siedem mil od stolicy , stała karczma na dwieście koni, budynki dworskie na tysiąc gości, kilkanaście armatek wiwatowych, niewyczerpane piwnice i znakomita kuchnia. Tutaj podejmował wojewoda przejeżdżających posłów zagranicznych, ziemskich i senatorów, gościł często królów Władysława IV Wazę i Zygmunta III Wazę. W całej Polsce nie bawiono się tak wesoło, dostatnio i swobodnie jak w Radziejowicach.

Hieronim Radziejowski po skazaniu na banicję przez króla, za spowodowanie burdy w pobliżu siedziby królewskiej, zdradził kraj i dopomógł Szwedom w czasie najazdu na Polskę.

Ostatnim panem na Radziejowicach z tego rodu był kardynał prymas Michał, który jako stronnik Stanisława Leszczyńskiego musiał uchodzić z kraju. W 2 poł. XVII w. jedna z oficyn dworskich została przebudowana na pałac barokowy. Zamieszkał w nim w nim właśnie prymas Michał Stefan Radziejowski, ostatni z rodu Radziejowskich. Po jego śmierci (1705 r.) rezydencja uległa dewastacji, gdyż sukcesorzy - Prażmowscy i Ossolińscy nie dbali o Radziejowice. Od 1782 r. właścicielami miejscowych dóbr zostali Krasińscy. Ich zasługą była odbudowa niszczejących budowli. W latach 1802 - 1816 na życzenie Krasińskich znany architekt Jakub Kubicki dokonał rekonstrukcji rezydencji. Nadał zameczkowi formę gotyku romantycznego, stwarzając pozorowane cechy obronności, np. skarpce i strzelnice. W ścianach elementy z d. zameczku m.in. tablica upamiętniająca wizytę Zygmunta III Wazy w 1606 r. Natomiast pałac otrzymał wystrój klasycystyczny, zachowując jednak elementy barokowe. Zameczek połączono z pałacem ostrołukowym krużgankiem. Zabytkowe budowle w tej formie przetrwały do dziś.

Po dewastacji podczas II wojny światowej zameczek, pałac i galerię gruntownie odrestaurowano w latach 1956 - 64 wg projektu architekta Jacka Cydzika. Obecnie w pałacu (we wnętrzach wiele cennych dzieł sztuki: obrazy, rzeźby i meble) mieści się Dom Pracy Twórczej Ministerstwa Kultury i Sztuki. Zwiedzanie jest możliwe po uprzednim zgłoszeniu w recepcji.

Wokół zespołu pałacowego - park angielski, założony w 1817 r. wg. projektu Francuza Aleksandra d' Alphonce de Saint Omer, z kolumną pamiątkową. W parku piękne okazy wiązów, lip, świerków i białodrzewów.

Projektant parku, uzdolniony architekt, kartograf i grafik, przybył do Polski wraz z generałem Henrykiem Dąbrowskim. Jako pułkownik wojsk polskich, otrzymał szlachectwo i nazwisko polskie, Sętomerski.

Naprzeciw pałacu - drewniany dwór klasycystyczny z przełomu XVIII i XIX w. , w którym w latach międzywojennych filmowano sceny z dworku w Soplicowie do "Pana Tadeusza", wg. A. Mickiewicza. Z 1 poł. XIX w. pochodzi czynny jeszcze - młyn wodny (możliwe zwiedzenie wnętrza) oraz 2 domy we wsi (nr 18 i 19).

We wsi, oprócz pałacu, parku i dworku na uwagę zasługuje kościół klasycystyczny św. Kazimierza z lat 1820-22, zbudowany wg. proj. Jakuba Kubickiego w formie ośmioboku z 2 ryzalitami. W pobliżu kościoła plebania z 1 poł. XIX w. i obok spichlerzyk ("świronek") z tego samego okresu. Na terenie kościelnym neogotycka kaplica cmentarna.

Od pałacu w kierunku Mszczonowa wiedzie stary trakt - aleja lipowa, którą tworzy 97 drzew o obwodach 108-500 cm w pierśnicy. Aleja ta chroniona jest jako pomnik przyrody.

Warte przypomnienia są mniej znane fakty z XIX w. i XX - wiecznej historii Radziejowic. W 1816 r. senator i kasztelan Królestwa Polskiego, Józef Wawrzyniec Krasiński założył tu teatr cieszący się dużym powodzeniem. Jego też autorstwa był pierwszy, nowoczesny przewodnik po Polsce. Przyjacielem Józefa Krasińskiego był Aleksander d'Alphonce de Saint Omer, projektant radziejowickiego parku. W rezydencji Krasińskich istniał ośrodek masonerii, czynna była drukarnia. Gościli tu m.in. Józef Chełmoński i Henryk Sienkiewicz.

Radziejowice są jedną z bardziej interesujących miejscowości podwarszawskich. Bogata historia, zespół zabytków oraz malownicze okolice, predysponują tę miejscowość do odegrania poważnej roli turystycznej. Zwiedzanie miejscowości zajmuje ok. 2 godz.

Radziejowice posiadają dogodne połączenie PKS z Warszawą (Dworzec Zachodni), Grodziskiem Maz. i Żyrardowem.