Środowisko

Raport o stanie środowiska miasta Żyrardowa powstał na wniosek Komisji Gospodarki Komunalnej, Przestrzennej i Ochrony środowiska Rady Miejskiej Żyrardowa oraz z potrzeby przybliżenia zagadnień ochrony środowiska odbiorcom zainteresowanym problemami ekologicznymi miasta Żyrardowa.

Raport został sporządzony w oparciu o informacje uzyskane z zakładów przemysłowych miasta, Terenowej Stacji Sanitarno-Epidemiologiczne, Fundacji Ochrony środowiska Pdaturalne o Miasta Żyrardowa i Okolic oraz o dane zawarte w "Raporcie o stanie ochrony środowiska województwa Skierniewickiego". Ogólnikowe potraktowanie lub pominięcie niektórych elementów środowiska wiąże się z brakiem danych dotyczących miasta.

- Ogólna charakterystyka miasta Żyrardowa.
- Zasoby wód podziemnych i powierzchniowych.
- System wodnogospodarczy rzeki Pisi.
- Gospodarka ściekowa.
- Zanieczyszczenia
    -  Stan zanieczyszczeń powietrza.
    -  Stan zanieczyszczeń gleby.

Ogólna charakterystyka miasta Żyrardowa.

Żyrardów leży w centrum Polski, w zachodniej części Niziny Mazowieckiej między dwiema wielkimi aglomeracjami warszawską i łódzką, nad rzeką Pisią (prawy dopływ rzeki Bzury). Graniczy z kompleksem Lasów Guzowskich, ciąnąc się na zach. od aż po Puszczę Bolimowską. Na południowy wschód rosną Lasy Radziejowskie (resztki dawnej Puszczy Jaktorowskiej). Miasto leży na płaszczyźnie o rzędnych 110-125 m nad poziomem morza, stanowiącej I taras Prawisły (tzw.warszawski), przeciętej czteroma równolegle biegnącymi bruzdami. Główną bruzdę stanowi biegnąca z południowego wschodu na północny zachód dolina Pisi, od drugiej bruzdy stanowi uregulowany i wyłożony płytami betonowymi rów przecinanjący śródmieście. Bruzda trzecia i czwarta znajdują się na wschodniej i zachodniej Granicy miasta.

Ogólna powierzchnia obszaru miasta w granicach administracyjnych wynosi obecnie 1423 ha w tym:

448,0 ha zajmuje budownictwo mieszkaniowe
140,0 ha zajmuje przemysł
80,7 ha zajmują lasy
605,3 ha zajmują użytki rolne (grunty orne, łąki, sady i inne)
145,0 ha wynosi rezerwa

Ilość mieszkańców na podstawie danych statystycznych w/g stanu na dzień 31.12.1994r. wynosiła 43.545 w tym

70 % mieszkańców zajmuje budynki wielorodzinne
30 % zajmują zasoby jednorodzinne.

Żyrardów zlokalizowany jest na szlaku komunikacyjnym posiadający połączenia drogowe z Warszawą, Sochaczewem, Skierniewicami a dalej Łodzią oraz Mszczonowem.

Przez Żyrardów przebiegają dwie drogi krajowe. Pierwsza nr 717 kierunek Sochaczew-Żyrardów-Grójec-Mińsk Maz., która stanowi również szlak tranzytowy "TIR" i droga 719 kierunek Skierniewice - Warszawa. Ponadto przez miasto przebiega linia kolejowa Łódź-Poznań-Warszawa.

Zasoby wód podziemnych i powierzchniowych.

Miasto Żyrardów zaopatrywane jest w wodę głównie z ujęć komunalnych zlokalizowanych:

W okolicy wsi Sokule gmina Wiskitki z utworów czwartorzędowych o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w kat. B w ilosci Q max h - 380,0 m3/h ; Q max d - 9120,0 m3/d (pozwolenie wodnoprawne na pobór wód podziemnych oraz eksploatację urządzeń wodnych znak: O.I.6210-66/737/93/95 z dnia 20.03.1995r.)

Ze studni głębinowych:

- Nr BE - 1A o głębokości 69,50 m
- Nr BE - 2A o głębokości 96,05 m
- Nr BE - 4 o głębokości 82,00 m
- Nr BE - 3 o głębokości 102,00 m
- Nr B - 1 o głębokości 70,00 m
- Nr BE - 1 o głębokości 68 00 m
- Nr B - 2 o głębokości 102,00 m
- Nr BE - 2 o głębokości 92, 00 m

Dla w/w studni zostały ustalone strefy ochrony bezpośredniej o zasięgu R=8,0 m. średni dobowy pobór wody z ujęcia "Sokule" w nosi 6708 m3/d.

Ul. Moniuszki z utworów czwartorzędowych o zasobach zatwierdzonych w ramach zasobów określonych dla rejonu Żyrardowa / Q max h=1034 m3/h przy depresji S=0,70-9,90 m - Ministra Ochrony środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa znak:KDH/013/5503/90 z dnia 8.02.90r./ w ilości Q max h = 74,0 m3/h ; Q max d = 1776,0m3/d

Ze studni głębinowych:

- Nr 1a o głębokości 20,50 m
- Nr 2a o głębokości 20,30 m
- Nr 3a o głębokości 19,60 m
- Nr 4b o głębokości 19,40 m
- Nr 5b o głębokości 18,20 m
- Nr 6a o głębokości 20,40 m
- Nr 7b o głębokości 19,40 m
- Nr 8 o głębokości 18,20 m

Dla w/w studni strefa ochrony bezpośredniej wynosi R=8m średni dobow obór wody z ujęcia Moniuszki wynosi 1285,0 m3/d.

Łączna długość sieci wodociągowej w/g stanu na koniec grudnia 1994r. wynosiła ogółem 68,7 km w tym:

sieć uliczna - 17,8 km
magistrala (fi) 500 - 106 km
przyłącza wodocišgowe - 40,3 km

Na terenie miasta funkcjonują 32 zdroje uliczne - średnie zużycie wody wynosi 2207 m3/miesiąc. Ilość pobranej wody w 1994r. z ujęcia miejskiego dla potrzeb rzemiosłu w nosiła dla:

- Zakładów Przemysłu Spirytusowego "Polmos" - 5302 m3
- Zakładów Lniarskich "Żyrardów" S. A. - 120000 m3
- Przedsiębiorstwo Produkcji Garbarskiej "Progar" - 4564 m3
- Przedsiębiorstwo Produkcji Cieplnej - 3280 m3
- Fabryka Elementów Łożysk "Prema-Putka" - 7500 m3
- Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej - 5640 m3
- Zakłady Technicznych Wyrobów Włókienniczych - 13140 m3
- Zakłady Przemysłu Odzieżowego "Poldres" - 1440 m3
- Grodziskie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa" - 2400 m3
- Zakłady Przemysłu Pończoszniczego "Stella" - 7300 m3

Wcelu ograniczenia zużycia wody niektóre zakłady tj. ŻZPS "Polmos ", PEC, ZPP "Stella" wprowadziły wodooszczędne technologie, obiegi zamknięte wody i tak:

Żyrardowskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego Polmos woda podeflegmatorowa (o temperaturze do 60 stopni pozostaje w w procesie schładzania urządzeń do rektyfikacji spirytusu) jest wykorzystywana dla potrzeb kotłowni, potrzeb fermentacji ciągłej, do mycia i spłukiwania kadzi, zbiorników a także do rozcieńczania surówki. Pozostała ilość wody podeflegmatoro wej jest schładzana w chłodni prędkościowej z której jest kierowana do studni czerpalnej skąd jest ponownie wprowadzana do obiegu. Zakład posiada jeszcze dwucelkową chłodnię wentylatorów z basenem o pojemności 200 m3 dla potrzeb Stacji Wyparnej Zagęszczania Wywaru.

Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej - są obiegi zamknięte do chłodzenia łożysk pomp i wentylatorów Zakłady Przemysłu Pończoszniczego "Stella" - Zużycie wody jest kontrolowane na bieżąco i tam gdzie było możliwe zainstalowano automatyk poziomu wody, która eliminuje pracę przelewów a tym samym straty wody.

Jak z powyższego zestawienia wynika, nastąpił wyraźny wzrost zatwierdzonych zasobów wód podziemniych z utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych, które to poziomy są najliczniej eksploatowane na terenie województwa. Natomiast zanotowano ubytek (uchylenie decyzji zasobowej) zasobów z utworów kredowych, co wiąże się z likwidacją nieczynnych otworów studzinnych czerpiących wodę z tego poziomu wodonośnego

System wodnogospodarczy rzeki Pisi.

Pisia Gągolina /prawy dopływ rz.Bzury/ jest głównym źródłem zaopatrzenia w wodę przemysłu Żyrardowa.Zasoby wodne Pisi

W stosunku do potrzeb wodnych, szacowane (1553r.) na 0,125 m3 /s są ograniczone. Zlewnia Pisi po Żyrardów wynosi ok.110 km, przepływ średni z wielolecia wynosi około 0,3-0,4 m3/s, przepływ średni niski ok.0,06 m3/s. W wybitnie suchym 1992r. wystąpiły poważne trudności w dostarczaniu przemysłowi potrzebnych ilości wody.

W granicach administracyjnych miasta Żyrardowa a zarazem w systemie wodnogospodarczym znajdują się następujące zbiorniki wodne:

Zbiornik wodny Ruda położony jest na rzece Pisi w 35,6 km biegu rzeki o zlewni wynoszącej w przekroju zapory czołowej 105,6 km2. Ziemna zapora czołowa stanowi przedłużenie osi ul.Browarnej. Przeciwległy brzeg zbiornika od strony dopływającej wody, oparty jest o drogę Żyrardów-Skierniewice. Poniżej zbiornika dzieli się na kanał przemysłowy, koryto właściwe stanowiące kanał ulgi dla kanału przemysłowego. Głównym przeznaczenien zbiornika jest wyrównanie przepływu i zretencjonowanie wody w celu zabezpieczenia grawitacyjnego poboru wód dla istniejących ujęć wody zlokalizowanych na terenach zakładów przemysłowych. Poza tym zbiornik jest wykorzystywany dla celów rekreacyjnych, wędkorania i p.poż. Powierzchnia zbiornika wynosi 1,23 ha, średnia głębokość 2,5 m, objętość 26.100 m3, normalny poziom piętrzenia 117,25 a max 117,45.

Zbiornik wodny Centrala położony jest na terenie Zakładów Lniarskich "Żyrardów" S.A. pomiędzy ul.Okrzei, Limanowskiego na kanale przemysłowym. Zbiornik ma na celu wyrównanie przepływów i zabezpieczenie grawitacyjne wód przez Zakłady Lniarskie "Żyrardów" S.A..Powierzchnia zbiornika wynosi: 1,85 ha, średnia głębokość 2,0 m objętość 37.000 m3. Rzędna spiętrzenia 115,75 m npm Jaz Luca zlokalizowany jest na 34+500 km biegu rzeki o zlewni wynoszącej 106,5 kmz. Położony jest w centrum miasta, na południowym skraju Parku miejskiego ok.100 m poniżej ulicy Limanowskiego i ok.50 m powyżej połączeń kanału ulgi z rzeki Pisii. Jego zadaniem jest spiętrzenie wody, do napełnienia zbiornika Bielnik, który jest głównym źródłem zaopatrzenia w wodę powierzchniową działu "Wykończalni" Zakładów Lniarskich. Normalny poziom piętrzenia 113,30 max 113,50 m npm.

Zbiornik wodny Bielnik znajduje się na terenie Zakładów Lniarskich "Żyrardów" S.A..Jest to sztucznie wykonany zbiornik wodny zaopatrywany w wodę z rzeki Pisi-Gągoliny ma na celu wyrównanie przepływów dla potrzeb zasilania w wodę Zakładów Lniarskich i punktów p.poż. Powierzchnia zbiornika wynosi 0,7 ha, pojemność zbiornika 15600 m3, średnia głębokość 1,5-2,5 m,rzędna wody spiętrzonej 114,30 m max 114,75 m npm. Zbiornik wodny Łąki Korytowskie /w budowie/ zlokalizowany jest w południowej częsci miasta Żyrardowa, ok.2 km od centrum na 36+800 km biegu rzeki. Powierzchnia zlewni w przekroju zapory czołowej ma 74,4 km2. Jest to zbiornik przepływowy, gdyż zapora czołowa przegradza koryto rzeki, tworzac zalew o powierzchni 13,8 ha. Od zapory jest przedłużeniem osi ul.Słowiańskiej. Zbiornik ten ma charakter wielozadaniowy i spełniać będzie istotną rolę w aktywizacji gospodarczej regionu. Zgodnie z założeniami techniczno-ekonomicznymi do podstawowych zadań zbiornika należą:

- dobór wody dla celów technologicznych przez część zakładów przemysłowych
- retencjonowanie wody w celu zwiększenia przepływów niżówkowych na rzece Pisi oraz umożliwienie nawodnień deszczowych roślin uprawnych,
- poprawa stanu sanitarnego rzeki ponizej zbiornika i zrzutu ścieków z miasta Żyrardowa, - ochrona przeciwpożarowa,
- stworzenie warunków rozwoju ośrodków rekreacyjnych i stawów rybnych.

Rzeka Pisia prowadzi wody III klasy czystości ze względu na zawartość azotu amonowego, fosforanów, cynku i miana Coli. Z biegiem rzeki jakość wody pogarsza się. Pisia - Gągolina z kaskadą zbiorników wraz z uchodzącą do niej rz. Okrzeszą i oczyszczalnią ścieków stanowi system wodnogospodarczy z następującymi celami:

- Zbiornik Hamernia, Korytów, Łąki Korytowskie (w budowie) Ruda oraz piętrzenia na Jazie Luca są proelcologicznyni obiektami hydrotechnicznymi. Pełni fukcj wodochronn bioklimatyczną, biotyczną i krajobrazowo-widokową. Spełniają także rolę społeczno-gospodarczą poprzez wykorzystywanie ich i terenów przyległych dla potrzeb rekreacyjno-turystycznych.
- Retencjonowana w zbiornikach woda służy do celów gospodarczo-przemysłowych. Retencjonowana woda w zbiornikach stymuluje równowagę hydrologiczna rzeki i doliny w skali lokalnej i zlewni. Zriększa retencję wód porierzchniowych i podziemnych o około 1,5 mld m3, Wyrównuje przepływy, zmniejsza straty przyrodniczo-gospodarcze podczas powodzi i niżówek.
- Omawiane akweny oddziaływują korzystnie na równowagę przyrodniczą doliny rzeki i terenów przyległych. Zwiększajš różnorodność siedlisk i biocenoz. warunkują utrzymywanie się na terenach przyległych mozaiki ekosystemów, wśród których występują użytki ekologiczne. Są one ostoją bogatej fauny. Wyżej utrzymujący się poziom wód gruntowych zwiększa wartość bonitacyjną gleb ornych i łąkowych. Piętrzenie wody na jazie Luca warunkuje zachowanie optymalnych warunków siedliskowych dla bardzo cennych zadrzewień Parku iiejskiego.
- Analizowane obiekty przyczyniają się między innymi do poprawy klimatu, wzrostu atrakcyjności przyrodniczo - gospodarczej aktywizacji regionu /rekreacja, turystyka, zaopatrzenie przemysłu żyrardowskiego w wodę itp/
- Ujemne oddziaływanie zbiorników na środowisko wyraża się przede wszystkim w potencjalnym zagrożeniu doliny i rzeki podczas powodzi (zbiorniki przepływowe) oraz w wyniku presji reakcyjnej.

Gospodarka ściekowa.

Z terenu miasta Żyrardowa w 1994r. odprowadzonych było 4.392.000 m3 ścieków w tym:

- zbiornik wodny Ruda położony jest na rzece Pisi w 35,6 km
- przemysł - 950.112 m3
- odbiorcy indywidualni - 173.270m3
- spółdzielnie i gospodarka mieszkaniowa - 1.611.306m3
- inne /sklepy,szkoły itp/ - 171.705m3
- zlewnia /z szamb/ - 27.348m3
- wody infiltracyjne - 1.458.259m3

W mieście istnieje rozdzielczy system kanalizacji. Z prawobrzeżnej części miasta ścieki odprowadzane sš do oczyszczalni ścieków kolektorem "A" a z lewobrzeżnej czę?ci miasta kolektorem "B" oraz kolektorem "D1" poprzez przepompownię ścieków,odprowadzane są ścieki z osiedla Teklin. Ponadto przez teren miasta przebiega kana Roszarniczy do którego głównie odprowadzane są ścieki przemysłowe,/tabela nr 1/.

Ścieki odprowadzane z zakładów nie są wstępnie podczyszczane tylko Przedsiębiorstwo Produkcji Garbarskiej "Progar" posiada zbiornik sendymentacyjny z przegrodš betonowš oraz siatką metalową, Zakłady Przemysłu Pończoszniczego "Stella" posiadają zbiorniki uśredniające z odolejaczami, Przedsiębiorstwo Państwowej. Komunikacji Samochodowej posiada odstojnik smarów, olejów benzyn, neutralizator kwasów.

Łączna długość kanalizacji sanitarnej na terenie miasta wynosi 49,5 km w tym:

- sieć - 17.0 km
- przyłącza kanalizacyjne - 32,5 km
Miejscem zbiorczym ścieków z terenu miasta jest Oczyszczalnia ścieków typu mechaniczno-biologicznego,o wydajności 16 tys. m3/dobę, o parametrach zanieczyszczeń:
     - BZT5 - 37,3 mg O2/dm3
     - ChZTcr 111,3 m3 mg O2/dm3
     - zawiesina ogólna - 38,4 mg/dm3

W roku 1993 Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej przystąpiło do modernizacji oczyszczalni ścieków, którą podjęła firma "Saneco" z Warszawy. Z uwagi na szczupłość środków finansowych modernizacja została podzielona na etapy i rozłożona w czasie. W pierwszym etapie przystąpiono dc remontui modernizacji komór osadu czynnego. Wymieniono stary mało efektywny a bardzo energochłonny system napowietrzania przy pomocy rusztów Inka i dmuchaw Szadkowskiego w ilości 3 szt. o poborze mocy 180 k V każda zastępując go płytami napowietrzającymi typu Mesnera ( napowietrzanie drobno-pęcherzykowe) oraz 3 szt. dmuchaw Aerznera o mocy 41 k V. Zapotrzebowanie tlenu jest sterowane sondami tlenowymi, co powoduje racjonalny pobór energii elektrycznej przez dmuchawy. Następnie podjęto modernizację węzła wstępnego oczyszczania zastępując kratę ręczną, kratą mechaniczną - prace te zostały zakończone w I półroczu 1995r. Przed modrnizacją oczyszczalni około 10-20% ścieków odprowadzanych kolektorem przemysłowym zrzucane były bez oczyszczania do rzeki. Po wykonaniu remontu i modrnizacji komór napowietrzania wszystkie ścieki są przyjmowane przez oczyszczalnię. Planuje się mechaniczne odwadnianie osadu.

Zanieczyszczenia

Stan zanieczyszczeń powietrza.

Do atmosfery emitowane są zanieczyszczenia, które są wynikiem działania samej przyrody lub powstają w wyniku działalności człowieka. To właśnie działalność gospodarcza człowieka powoduje istotne zmiany w składzie powietrza. Największym zagrożeniem są te substancje, które normalnie nie występują w przyrodzie a ich jedynym źródłem są procesy technologiczne. Do najczęściej występujących w powietrzu zanieczyszczeń nazywanych charakterystycznymi należy zaliczyć: dwutlenek siarki, trójtlenek siarki, tlenek azotu, dwutlenek azotu, tlenek i dwutlenek węgla oraz pyły. Zanieczyszczenia te powstają przede wszystkim w wyniku spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych. Negatywne skutki zanieczyszczenia środowiska można w uproszczony sposób podzielić na trzy kategorie:

- straty wynikłe z pogorszenia zdrowia ludzkiego,
- straty wywołane zaburzeniami ekologicznymi w środowisku przyrodniczym min.uszkodzenie drzewostanów, zachwianie ekosystemów,
- straty techniczne związane m.in. z przyspieszeniem procesów korozji metali, odpadaniem tynków itp.

Stan zanieczyszczeń gleby.

W Żyrardowie z kanalizacji miejskiej korzysta 80 % mieszkańców. System kanalizacji miejskiej opiera się na trzech kolektorach miejskiech. Na oczyszczalnię dopływają także ścieki przmysłowe, za pośrednictwem kolektora "roszarniczego".

W skład mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków wchodzą następujące obiekty i urządzenia: zlewnia ścieków dowożonych z miasta wozami asenizacynymi, komora zbiorcza ścieków, komora krat, piaskownik, koryto pomiarowe ścieków dopływających na oczyszczalnię, 6 osadników wstępnych, główna przepompownia ścieków, 5 komór napowietrzania z osadem czynnym, 10 osadników wtórnych-pośrednich, 3 zagęszczacze osadu, 3 złoża zraszane (wyłączone z eksploatacji w końcu 1996 r.), 2 osadniki wtórne- końcowe typu Dorr'a przepompownia osadu recyrkulowanego, koryto pomiarowe ze zwężką Ventuiriego, 4 wydzielone komory fermentacyjne z budynkiem przepompowni, 2 zbiorniki na gaz, 66 poletek osadowych.

Ścieki po przejściu przez zautomatyzowaną kratę gęstą przegływają poprzez dwukomorowy piaskownik do osadników wstępnych o przepływie poziomym.

Osady z osadników wstępnych odpompowywane są do trzech zagęszczaczy osadu, a ścieki podawane są do komór osadu czynnego z systemem napowietrzania drobnopęcherzykowego. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do rzeki Pisi Gągoliny. Odwodniony osad z zagęszczaczaczy kierowany jest do czterech wydzielonych komór fermentacji. Gaz z wydzielonych komór fermentacji gromadzony jest w zbiornikach gazu. Przefementowany osad odprowadzany jest n poletka osadowe.

W latach 1995-1996 oczyszczalnia była w trakciemodernizacji. Stopiwń oczyszczenia ściekó jest bardzo wysoki, w 1996 roku nie stwierdzono naruszenia wymaganych warunków wprowadzania ścieków do środowiska. w 1996 roku na oczyszczenie 4 528 289 m3 ścieków zużyto 1 630 184 kWh czyli 0,36 kWh/m3.

W Żyrardowie funkcjonują 3 wyloty odprowadzające nieoczyszczone ścieki deszczowe, ścieki popłuczne oraz wody pochłodnicze.

Opracował: Rafał Turlejski